نقش کوهستان‌ها در ایجاد اقلیم‌های مختلف و بارش‌

0 خواندن این مطلب 3 دقیقه زمان میبرد

d986d982d8b4 daa9d988d987d8b3d8aad8a7d986d987d8a7 d8afd8b1 d8a7db8cd8acd8a7d8af d8a7d982d984db8cd985d987d8a7db8c d985d8ae 65a7afb626029

مجله خبری آبادی 118/همدان با توجه به تأثیر شدید کوهستان روی کمیت‌های هواشناسی (نظیر دما، بارش، باد، رطوبت و …)، کوهستان‌ها باعث ایجاد اقلیم‌های مختلف در سطح کشور شده‌اند.

بخش بزرگی از پهنه‌های کشور در بادپناه قرار گرفته و بارش این مناطق عمدتاً کمتر از مناطق رو به باد است. از طرفی یکی از سازوکارهای مهم نزول بارش در کشور، صعود مکانیکی است. این سازوکار در کشور ایران به علت وجود رشته کوه‌های البرز و زاگرس و نفوذ سامانه‌های بارشی از جهات مختلف و برخورد و صعود مکانیکی از این رشته کوه‌ها اهمیت بسزایی دارد و به عبارتی تعیین‌کننده بخش بزرگی از مقدار بارش در کشور است بنابراین بارش مناطق شمال رشته کوه البرز و بارش غرب رشته کوه زاگرس از مناطق جنوبی البرز و شرقی زاگرس بیشتر است.

برای نمونه میانگین بارش رشت (در شمال رشته کوه البرز) ۱۳۰۰ میلی‌متر و بارش منجیل (در جنوب رشته کوه البرز) برابر ۲۵۰ میلی‌متر است (در فاصله هوایی کمتر از ۶۰ کیلومتر). در واقع رشته کوه البرز شرایط اقلیمی و بارشی را شدیداً تغییر داده و هیچ دست‌کاری در شرایط ابر و بارش و آب و هوایی صورت نگرفته است. این ناهمواری‌ها یک عامل ثابت و مهم در صعود سامانه‌ها در روی کره زمین هستند و با لحاظ کردن سایر مؤلفه‌های بارشی، کوهستان نقش تأثیرگذار در بارش دو طرف رشته ایفا می‌کند.

به گزارش مجله خبری آبادی 118، عمدتاً بارش‌های ایران از دو پهنه آبی همجوار خزر و دریای عمان و خلیج‌فارس و همچنین منابع آبی دریای سیاه و مدیترانه و دریای سرخ تغذیه می‌شود. در کنار این پهنه‌های آبی عامل دیگر یعنی دو رشته‌کوه مهم ایران، شامل البرز و زاگرس بر بارش ایران تأثیر دارند؛ برای نمونه میانگین بلندمدت بارش رشت تا امامزاده هاشم بیش از ۱۳۰۰ میلی‌متر در سال بوده و در فاصله کمی بیشتر یعنی رودبار منجیل و لوشان گرادیان بارش به شدت کاهشی است به‌طوری که بارش سالانه رودبار به کمتر از ۴۰۰ میلی‌متر، بارش منجیل به حدود ۲۵۰ میلی‌متر و کمتر دورتر، شهر لوشان بارش به حدود ۱۰۰ میلی‌متر می‌رسد. فاصله هوایی رشت تا لوشان حدود ۷۰ کیلومتر است(شکل ۱).

این اثر کاهش بارش درباره چالوس به تهران، آمل‌ و بابل به سمنان، گلستان به شاهرود نیز صادق است (شکل‌های۲ و ۳). این تأثیر کوهستان در سایر مناطق کشور نیز حاکم است به‌طوری که زمان نفوذ سامانه‌های جوی پهنه‌های پشت به باد (پشت ارتفاعات) عملاً از بارش، اثر کمتری را دریافت می‌کنند چرا که در زمان صعود مکانیکی در قسمت رو به باد سامانه‌های جوی صعود کرده و با لحاظ کردن سایر مؤلفه‌های بارشی لازم، اقدام به ریزش می‌کنند.

اگر سامانه جوی بسیار قوی باشد می‌تواند پس از عبور از سدهای کوهستانی، در بخش‌های پشت به باد و یا بادپناه هم ریزش مناسب انجام دهد. با توجه به تأثیر شدید کوهستان روی کمیت‌های هواشناسی (نظیر دما، بارش، باد، رطوبت و …)، کوهستان‌ها باعث ایجاد اقلیم‌های مختلف در سطح کشور شده‌اند.

در شکل ۴، وجود حدود ۱۰ اقلیم مختلف در شهرستان رودبار قابل ملاحظه است. این شهرستان دارای جلگه با ارتفاع کمتر از ۱۰۰ متر و ارتفاعات حتی قله درفک با ارتفاع حدود ۲۷۰۰ متر است. بخش مهمی از علت تنوع اقلیمی این شهرستان به موضوع کوهستانی بودن آن برمی‌گردد که از یک طرف رو به باد بوده و بارش خوبی دریافت می‌کند و از طرف دیگر، بخشی از اراضی آن پشت به باد بوده و عمدتاً بارش به آن نمی‌رسد. کاهش میزان بارش در دره‌سفید رود از حدود ۱۲۵۰ میلی‌متر در سال تا ۲۵۰ میلی‌متر در سد منجیل می‌رسد(شکل ۵).