تایباد شهری مرزی؛ محل تلاقی راه‌های تجاری قدیم
مجله خبری آبادی 118/خراسان رضوی شهرستان تایباد، در زمره یکی از شهرستان‌های تاریخی خراسان رضوی به شمار می‌رود که درگذشته به نام «طیبات» به معنی شهر پاکان معروف بوده است.
بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی این شهر از هزاره سوم پیش از میلاد محل سکونت و فعالیت‌های انسانی بوده و در دوران پارت‌ها یکی از ولایات آن سلسله به‌حساب می‌آمده و در منطقه تلاقی راه‌های تجاری قدیم که نیشابور را به هرات و قهستان و سرخس متصل می‌کرده قرار داشته است.
این شهر با ۷۲ اثر ثبت شده ملی و جهانی آماده میزبانی از مسافران و گردشگران نوروزی است. مجله خبری آبادی 118 در روزهای آغازین سال نو درباره جاذبه‌های تاریخی و دیدنی و طبیعی این شهرستان با رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد به گفت وگو نشست.
نظام‌الدین کارگزار در گفت وگو با مجله خبری آبادی 118 با اشاره به اینکه شهرستان تایباد، دارای دو بخش مرکزی، میان ولایت و سه شهر تایباد، مشهد ریزه و کاریز و است، گفت: به شهرستان مرزی تایباد درگذشته «مغول‌آباد»، «باخرز»، «طیبات»، «طایباذ»، «تائی‌آباد»، «تایب‌آباد»، «تایاباد»، «تایاباذ» گفته می‌شده اما بنا به اسناد تاریخی نام نخستین این شهر«مغول آباد» بوده زیرا مغولان اوایل سده ۷ هـجری قمری هنگام ورود به این ناحیه، آن را به نام خود خواندند.
وی افزود: بعدها این محل، در اثر شیوع طاعون خالی از سکنه و ویران شد و سال‌ها بعد، بار دیگر مردم در آن جا ساکن شده و شهر را آباد کردند. نام «طیبات» به دلیل سکونت شمار زیادی از عالمان، عارفان در این شهر به آن اتلاق شده است.
وی اظهار کرد: مردم محلی معتقدند؛ در شهر تایباد و پیرامون آن بادی می‌وزد که مدت وزش آن در یک شبانه‌روز تنها ۱۲ ساعت است، یعنی نیمی از یک شبانه‌روز که آن را «تای» می‌نامند ازاین‌رو به این شهر «تای باد» گفته‌اند.
جاذبه‌های تاریخی و دیدنی تایباد
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد با اشاره به وجود ۷۲ اثر تاریخی و طبیعی در سطح ملی و جهانی ثبت شده در این شهرستان ادامه داد: کاروانسرای عباس‌آباد، آرامگاه مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی، مسجد و مزار شیخ عبدالله، میل کرات و مزار شاهزاده قاسم از مهمترین آثار تاریخی تایباد به شمار می‌روند.
وی با اشاره به اینکه کاروانسرای تاریخی عباس‌آباد در مسیر تایباد-تربت‌جام، یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو در شرق خراسان رضوی است، ابراز کرد: این بنا متعلق به دوره صفوی در فاصله ۲۸ کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت‌جام با بنایی مشتمل بر دو حیاط به انضمام ایوان، ایوانچه، اتاقک‌ها و آب انبار واقع شده و بقایای معماری آن حکایت از گذشته‌ای باعظمت دارد که از ویژگی‌های این کاروانسرا، وجود عنصر تدافعی سنگ‌انداز در بخش فوقانی ورودی آن است.
کارگزار مجموعه تاریخی مزار مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی را یکی از مهمترین آثار تاریخی شهر تایباد برشمرد و گفت: مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی، از مشایخ صوفیه و ازجمله عرفای سده هشتم هجری است که مدفن او در میان محوطه یک مجموعه تاریخی قرار دارد.
وی ادامه داد: در مجاورت آرامگاه مسجد یا گنبد خانه، ایوانی زیبا با طاق آهنگ و دو حجره دو آشکوبه در طرفین به‌پاس حرمت این صوفی زاهد ساخته‌شده که فضای اصلی بنا با ابعاد ۱۷.۵۰ در ۱۶.۵۰ مترمربع شامل فضاهایی محدودتر به‌صورت شاه‌نشین‌هایی است که پوشش آنها به‌صورت نیم گنبدی همراه با گوشه‌سازی و مقرنس‌کاری است.
این مسئول اظهار کرد: همچنین، کتیبه ایوان بنا به خط ثلث که ازجمله نفایس هنری است شامل یازده آیه اول از سوره مبارکه «کهف» است و کاتب آن «جلال‌الدین بن محمد بن جعفر» است. در بخش فوقانی این کتیبه عبارت «الملک لله» به خط کوفی تکرار شده و بنای واقع در میانه گورستان مجاور این مکان، منسوب به آرامگاه شیخ علی پدر زین‌الدین ابوبکر است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد گفت: میل کرات، اثر تاریخی دیگری است که در ۲۵ کیلومتری تایباد در کنار روستایی به همین نام واقع‌شده و در سده‌های پیشین، راهنمای کاروانیان و مسافرانی بوده که راه خواف به باخرز را طی می‌کردند، اما امروزه این میل با بلندی ۲۵ متر دارای ساختار دو قسمت شامل بخش تحتانی هشت‌ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه‌ای است و ازجمله تزیینات معماری این میل، شرفه گره چینی‌های آجری و بقایایی از یک کتیبه معقلی است که بنا به ویژگی‌های این بنای تاریخی، اسلوب معماری دوره سلجوقی در آن دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه شهر تاریخی مالین نیز از دیگر آثار تاریخی تایباد است، اظهار کرد: یکی از تپه‌های مشرف بر شهر باخرز واقع در ۵۰ کیلومتری شمال غربی تایباد که نشان‌دهنده وجود شهری بزرگ، آباد و پررونق در صدر اسلام است و این مکان روزگاری به شهر مالین مشهور بوده و در داخل حصاری دایره شکل قرار داشته که محل کهن دژ آن، امروزه به‌صورت تپه‌ای مرتفع دیده می‌شود.
کارگزار اضافه کرد: بنا بر منابع و متون کهن، شهر مالین در اوایل سده هفتم هجری ۱۶۰ آبادی داشته است.
وی افزود: بنای مزار شاهزاده قاسم در فاصله ۲۹ کیلومتری غرب تایباد در شهر مشهد ریزه واقع‌شده که در ضلع جنوبی این مکان در میان قبرستان قدیمی، بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است که بنا به باور مردم محلی، مقبره متعلق به قاسم بن محمد ابی بکر قحافه و پدرام فروه از شخصیت‌های تاریخ اسلام است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد ادامه داد: این بنا شامل یک فضای مرکزی است که اتاق‌هایی پیرامون آن و هشت محل چله خانه وجود دارد که بنای مزار متعلق به دوره صفوی است.
وی با اشاره به وجود مسجد و مزار شیخ عبدالله تایباد گفت: در این بنا، مدفن شهاب‌الدین عبدالله از عرفای باخرز است که در سال ۸۲۷ هجری قمری دار فانی را وداع گفت و در قبرستان شهر مالین روی در نقاب خاک کشید و فضای داخلی مسجد آرامگاه این عارف در عین سادگی به دلیل دارا بودن محرابی با تزیینات گچ‌بری زیبایی خاصی دارد.
وی ابراز کرد: وجود چله خانه در این بنا مؤید استفاده آن به عنوان خانقاه است و ساختار معماری مسجد شیخ عبدالله بیشتر به اسلوب ابنیه اواخر دوره صفوی نزدیک است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد ادامه داد: محوطه تاریخی جوزقان در فاصله ۳۴ کیلومتری غرب تایباد نزدیک به روستای جوزقان محوطه‌ای کهن به همین نام قرار دارد و سفال‌های پراکنده آن نشانه سکونت در این منطقه از صدر اسلام تا دوران صفوی است.
وی اضافه کرد: ضلع جنوب غربی این محوطه به قلعه کهنه مشهور بوده و در مرکز آن تپه سنگ کن به چشم می‌خورد که قبرستان قدیمی آن، مدفن عرفایی به نام‌های شاه مضراب، پیر بزه و پیر سفیدپوش است.
کارگزار اعلام کرد: آب انبار قلعه کهنه ریزه، تنها بنای آب‌انباری آجری است که در زمره قدیمی‌ترین نمونه‌های برجای‌مانده در منطقه است که در میان روستای ریزه واقع‌شده و دارای سردر، پلکان و پاشیر است، مخزن این آب انبار درگذشته با آب قنات پر می‌شده و کیفیت معماری این اثر پیش از دوره صفوی است.
جاذبه‌های طبیعی تایباد
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد ادامه داد: از جاذبه‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی بخش میان ولایت شهرستان تایباد تنگل استای است که از اهمیت ویژه‌ای به لحاظ گردشگری برخوردار است.
وی گفت: دره استای تنگل خور، شامل درختان میوه و درختان جنگلی است و دارای منطقه‌ای کوهستانی که برای دوستداران طبیعت جاذبه زیبایی است.
کارگزار افزود: بند استای، آبگیری در ۵۳ کیلومتری غرب شهر تایباد واقع‌شده و به سبب آن محوطه پیرامون این گردشگاه آبی، آب و هوایی مطبوع وجود دارد.
وی ابراز کرد: از جاذبه‌های تاریخی روستای استای، بقایای قلعه‌ای سنگی، مسجد جامع، آب انبار، تپه استای و زیارتگاه استای است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد گفت: طبیعت ارزنه، منطقه بسیار زیبا با چشم‌اندازهای متنوع طبیعی در فاصله ۶۲ کیلومتری غرب شهر تایباد است که سرتاسر دره ارزنه توسط درختان غیرمثمر کهن‌سال پوشیده شده و پذیرای گردشگران و دوستداران طبیعت است.
کارگزار با اشاره به وجود ۲ اقامتگاه بومگردی و ۴ خانه مسافر در شهرستان تایباد که پذیرای مهمانان و مسافران است، گفت: تفرجگاه‌های روستاهای پشته، آبقه، حسینی، سوران، جوزقان و شیزن، مکان مناسبی برای حضور گردشگران است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تایباد ادامه داد: وجود آثار تاریخی در روستاهای کرات، کوه‌آباد و آبقه و مناظر طبیعی آنها برای گردشگران جاذبه‌های بسیاری دارد و روستای پشته آخرین ایستگاه این منطقه است که کوهستانی است و موردعلاقه دوستداران طبیعت است.
وی افزود: در روستای آبقه، آثار تاریخی ازجمله آب انبار، قلعه آبقه، مقبره شیخ ابواسحاق، قلعه کهنه نادری، زیارتگاه آبقه، حمام قدیمی آبقه و محوطه تاریخی آسباد در این روستا، روستای حسینی با باغات فراوان میوه و وجود آسیاب‌های آبی تاریخی تایباد و روستای کرات به‌واسطه داشتن چند اثر تاریخی مهم و بااهمیت همچون میل کرات و واقع‌شدن دره‌ها و مناظر طبیعی و کوهستانی سرسبز و زیبا نظیر دره و منطقه گردشگری بند کرات و جاده مواصلاتی تایباد به خواف منطقه‌ای جذاب و دلربا برای گردشگران است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به اینکه شهرستان تایباد، قطب موسیقی جنوب خراسان است که با بیش از ۵۰ مقام زنده یکی از انواع حائز اهمیت موسیقی مقامی در کشور را ساخته و تاکنون استادانی از این شهر در بسیاری از جشنواره‌های موسیقی به اجرای برنامه پرداخته‌اند. مرحوم استاد نظر محمد سلیمانی، استاد برات ابراهیمی، استاد غلامحسین سمندری و استاد شریف‌زاده از پیشکسوتان و بزرگان موسیقی شهرستان تایباد به شمار می‌روند.
کارگزار ادامه داد: سوغات شهرستان تایباد، بافته‌هایی نخی است که به شکل انواع حوله در بازار شهر به همراه لباس‌های محلی عرضه می‌شود همچنین حوله‌های حریر، گلیم، قالیچه و پارچه‌های سوزن‌دوزی از تولیدات صنایع دستی منطقه تایباد هستند که مسافران و گردشگران با سفر به این شهرستان و لذت بردن از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این شهر می‌توانند با دست‌پر از سوغات این شهر بازگردند.
انتهای پیام
